Al  heel wat jaren ben ik werkzaam in de gezondheidszorg. Maar… het lijkt weer toe te nemen, de vervuiling van de mens!

40 jaar geleden werden regelmatig ernstig vervuilde mensen opgenomen in ziekenhuis of verpleeghuis. Zij hadden een ernstig vervuild lichaam, dat je niet in één keer schoon mocht wassen. Stukje bij beetje werd dit gedaan, anders was er risico op overlijden (tenminste, zo heb ik het altijd begrepen…). Nagels, veel te lang, die om de teen heen krulden, om onder de teen weer in te groeien. Of ze groeiden als een soort gekruld hertengewei.
En om over de geur van kleding en lichaam maar niet te praten.
Heden, in 2025, lijkt de persoonlijke vervuiling weer toe te nemen. Met regelmaat zien en ruiken we meer patiënten bij het bezoek op de polikliniek en op de verpleegafdelingen. Van verre worden deze patiënten al waargenomen. Je zult er als bezoeker maar naast zitten in de wachtkamer…

Nu is de vraag: hoe komt het dat dit probleem weer toeneemt?
De basisprincipes van hygiëne bestaan vooral uit handen wassen, tanden poetsen, douchen en schone kleren aantrekken. Persoonlijke hygiene is erg belangrijk voor de gezondheid en het welzijn van de mens.

Komt het door de veranderende levensstijlen?
Met de drukte van het huidige leven hebben mensen soms minder tijd voor persoonlijke verzorging. Werk, school, gezin en andere verplichtingen kunnen ervoor zorgen dat de persoonlijke zorg minder aandacht krijgt.

Ligt het er aan dat sommige mensen geen middelen hebben om persoonlijke verzorgingsproducten te kunnen kopen? Dit kan namelijk van grote invloed zijn op de persoonlijke hygiëne. We zien een toename van arbeidsmigranten en van mensen die gevlucht zijn uit gevaarlijke gebieden elders in de wereld. Ook zien we een toename van daklozen, waaronder ook ex-arbeidsmigranten zonder inkomsten die buiten de radar van hulpinstanties zijn geraakt. Zij leven soms onder erbarmelijke omstandigheden en wanneer er dan wonden ontstaan en ze hulp nodig hebben, komen ze met regelmaat niet zo fris bij de zorgverleners.

Komt het door de psychische gezondheid van deze mensen?
Mensen die zich psychisch niet goed voelen hebben soms moeite met het uitvoeren van de persoonlijke verzorging. Stress, angst en depressies zijn hierop van grote invloed. Terwijl persoonlijke verzorging belangrijk is voor een goed welbevinden van de mens. Psychische  gezondheid wijst naar het emotionele, mentale en sociale welzijn van de mens. Het beïnvloedt ons in hoe we denken, ons voelen en gedragen. Wanneer de psychische gezondheid goed is helpt het om de stress te beheersen, relaties op te bouwen en het vermogen zich aan te passen aan de veranderingen van het leven. Door zich goed te verzorgen, zoals hygiëne, voeding, lichaamsbeweging en ontspanning, heeft dit een positieve invloed op de psychische gezondheid. Belangrijk is hierbij een goede balans te vinden tussen de gezondheid op het emotionele, het mentale en het sociale welzijn.

Zijn het vooral de ouderen die niet meer voor zichtzelf kunnen zorgen?
Nee, verwaarlozing komt niet alleen bij ouderen voor. Wel valt de verwaarlozing bij ouderen minder snel op dan bij jongeren. Dit komt doordat zij minder verplichtingen buiten de deur hebben en zij vaak alleen wonen. Zij kunnen op den duur zorgmijdend worden door hun comorbiditeit aan gezondheidsproblemen. Vaak hebben deze mensen weinig sociale contacten in hun omgeving. Het begint bij deze groep mensen met verminderde zelfzorg. Het zichzelf wassen en verschonen wordt minder belangrijk, er komt toch niemand… Ook worden ze minder mobiel dus kleding wassen, het huis schoonmaken en eten koken krijgt minder aandacht.
Je kunt het je al voorstellen als deze mensen vallen, een heup brekenen moeten worden opgenomen in een ziekenhuis en/of een revalidatieinstelling. Op dat moment wordt dan duidelijk hoe groot de verwaarlozing en vervuiling is geworden.
Bij deze groep ouderen spelen vooral veel lichamelijke, psychische, sociale en soms ook financiële problemen mee. Een eenduidige oorzaak is niet precies te benoemen. Mogelijk is het een complex samenspel van factoren waardoor de verwaarlozing in gang wordt gezet. Waarbij mogelijk het ene probleem het andere oproept. Denk aan het overlijden van de partner, die veel voor deze persoon deed waardoor de achterblijver het nu alleen moet doen. Wanneer er dan niet tijdig door hulpverleners/familie wordt ingegrepen ontstaat vaak een vicieuze cirkel waaruit deze niet meer weet te ontsnappen. Zo zijn er tal van redenen te benoemen waardoor verwaarlozing/vervuiling kan toenemen. Belangrijk hierin is om als zorgverlener de problemen te signaleren en op tijd hulp in te schakelen.

Gelukkig heeft het Trimbos-instituut in 2002 al een brochure uitgebracht voor signalerende zorgverleners en andere betrokkenen.
Rond 1970 werd beschreven dat verwaarloosde ouderen het diogenessyndroom hadden. Diogenes was een Griekse filosoof uit de vierde eeuw voor Christus, die koos voor een schamel leven, met zo min mogelijk voedsel en kleding.
Inmiddels weten we dat bij ouderen, en ik denk bij alle mensen die zichzelf verwaarlozen, zelden of nooit sprake is van een vrije keuze. Zie https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/sites/31/2021/09/af0415-verwaarlozing-bij-ouderen.pdf

Wanneer je signaleert dat er een bepaalde vorm van verwaarlozing achter de voordeur plaatsvindt, ‘wees dan de verandering die je in de wereld wilt zien’!

Hetty van Lith-van Alphen
Wond- en dermatologieverpleegkundige
Ziekenhuis Rivierenland te Tiel
Lid Commissie Chirurgische wond en stoma

Reageren: klik hier